Σάββατο 23 Φεβρουαρίου 2013

για τα συναισθήματα, όταν τα πάθη ξεπερνούν τη λογική



το ξέρεις 
ο στίχος σου είναι ανθός του πόνου

[...] της αλμυράς απιστίας πικρά ύδατα [...] ** 


Ενώ όμως τα συναισθήματά μας υπήρξαν σοφοί καθοδηγητές μας για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα της εξέλιξής μας, τα νέα δεδομένα που παρουσιάζει ο πολιτισμός ξεπρόβαλαν με τέτοια ταχύτητα που ο αργός ρυθμός της εξέλιξης δεν μπορεί πια να προφθάσει. Πράγματι, οι πρώτοι ηθικοί κανόνες και εντολές (ο Κώδικας του Χαμμουραμπί, οι Δέκα Εντολές των Εβραίων, τα Διατάγματα του Αυτοκράτορα Ασόκα) μπορούν να ερμηνευθούν ως απόπειρες να χαλιναγωγηθεί, να καθυποταχθεί και να εξημερωθεί η συναισθηματική ζωή. Καθώς περιέγραψε ο Φρόιντ στο έργο του με τίτλο Ο Πολιτισμός Πηγή Δυστυχίας, η κοινωνία υποχρεώθηκε να επιβάλει από τα έξω κανόνες με στόχο να καθυποτάξει την πλημμυρίδα της συναισθηματικής περίσσειας που ξεχείλιζε τόσο αβίαστα από μέσα.
Παρ' όλους τους κοινωνικούς αυτούς περιορισμούς, τα πάθη ανέκαθεν ξεπερνούσαν τη λογική. Αυτό το δεδομένο της ανθρώπινης φύσης προκύπτει από τη βασική αρχιτεκτονική δομή της νοητικής ζωής. Αν το βλέπαμε σύμφωνα με το βιολογικό σχέδιο του βασικού νευρωνικού κυκλώματος του συναισθήματος, τα στοιχεία με τα οποία γεννιόμαστε είναι αυτά που λειτούργησαν καλύτερα για τις τελευταίες πενήντα χιλιάδες γενιές ανθρώπων, όχι για τις τελευταίες πεντακόσιες –και σίγουρα όχι για τις τελευταίες πέντε. Οι αργές, αποφασιστικές δυνάμεις της εξέλιξης που διαμόρφωσαν τα συναισθήματά μας ολοκλήρωσαν το έργο τους μέσα σε ένα εκατομμύριο χρόνια. Τα τελευταία 10.000 χρόνια –παρόλο που στάθηκαν μάρτυρες της γοργής ανάπτυξης του ανθρώπινου πολιτισμού και της έκρηξης του ανθρώπινου πληθυσμού από πέντε εκατομμύρια σε πέντε δισεκατομμύρια ανθρώπους- άφησαν λιγοστά ίχνη πάνω στο βιολογικό κώδικα της συναισθηματικής ζωής.
Καλώς ή κακώς, η εκτίμηση κάθε προσωπικής εμπειρίας και ο τρόπος με τον οποίο αντιδρούμε σ' αυτήν διαμορφώνονται όχι μόνο από τις λογικές κρίσεις μας ή την ατομική μας ιστορία, αλλά και από το απώτατο παρελθόν των προγόνων μας. Αυτό συνήθως μάς προικίζει με κάποιες συχνά ολέθριες ροπές...

Daniel Goleman, Η συναισθηματική νοημοσύνη. Γιατί το «EQ» είναι πιο σημαντικό από το «IQ» (μτφρ. Αν. Παπασταύρου, έκδ. Ελληνικά γράμματα, Αθήνα 2008 (42η), σσ. 31-32). 


----- 
* Στο motto δυό στιχάκια του Πάνου Λιαλιάτση, από το ποίημα «Νύχτα, η μήτρα του στίχου» της συλλογής «Ο κύκλος της αγρύπνιας» (1985), περιεχόμενη στον τόμο Ποιήματα 1965-1995 (έκδ. Ελλέβορος, 'Αργος 2002, σ. 65). 

** Στο δεύτερο, όμως, motto δίδεται στίχος από την δ΄ ωδή του κανόνος του όρθρου της Πέμπτης της εβδομάδος του β΄ ήχου. Εκ της Παρακλητικής, βέβαια, αντλημένο. Παράβαλε και τούτο το παρόμοιο στιχάκι, motto εδωδά. Ο ίδιος.

Δεν υπάρχουν σχόλια: